Warzelnia soli

Warzelnia to miejsce gotowania i stężania solanki w płaskich naczyniach otwartych (panwiach). Nad obiektem dominują dwa ceglane kominy. Odbywa się tutaj ostatni etap odparowywania i krystalizacji poprzez gotowanie zatężonej solanki. Najpierw ciecz jest transportowana z tężni rurociągiem do drewnianych rezerwuarów, znajdujących się na terenie Zakładów Produkcji Zdrojowej. Po uspokojeniu trafia stąd do podgrzewacza zbudowanego z blachy stalowej, gdzie osiąga temperaturę ok. 45˚C dzięki ciepłu przepływającemu z panwi do komina. Potem roztwór solny jest przelewany do płaskiego naczynia zwanego panwią, w którym jest podgrzewany do temperatury ok. 100˚C. Roztwór wrze, pokrywa się warstwą kożucha, który trzeba usunąć. Po szumowaniu temperatura solanki wzrasta, roztwór nasyca się i nadmiar soli wytrąca się w postaci kryształów, które przypominają piramidki odwrócone wierzchołkami ku dołowi. Następnie sól jest wybierana z dna, układana w pryzmy na drewnianym okapie z zabudowanym kominem, który wychodzi ponad dach budynku. Warzonka wybrana przez warzelników posiada ok. 30% wilgotności, trzeba więc pozbyć się nadmiaru wody. Po wstępnym odparowaniu przewozi się ją wagonikami do magazynu i suszy. Do produkcji wykorzystywane są proste narzędzia: grace i łopaty. Wszystko jest wykonywanie ręcznie. W ciągu cyklu 72 godzin zużywa się średnio około 80 m³ solanki, a z jednego 1 m³ otrzymuje się średnio 240 kg soli. Z wywaru otrzymuje się 40% warzonki i 60% szlamu. Z jednego cyklu uzyskuje się ok. 7 tys. kg soli, 10 512 kg szlamu i ok. 7 m³ ługu pokrystalicznego.

W zależności od czasu trwania odparowywania można uzyskać sól gruboziarnistą bądź drobnoziarnistą, która jest potem paczkowana. Jest to ciechocińska sól warzona, czyli gotowana, panwiowa. Warzonka to najlepszy gatunek soli jadalnej. Podczas procesu warzenia soli pozyskuje się także szlam i ług leczniczy, które są wykorzystywane do zabiegów leczniczych.

Budowę warzelni soli zlokalizowano blisko Wisły ze względu na możliwość transportu wodnego. Rozruchowi fabryki soli w XIX w. przeszkodził wybuch powstania listopadowego. Produkcja ruszyła 21 października 1832 roku. Niegdyś było kilka budynków z panwiami. Pod koniec XIX wieku od stacji kolejowej Ciechocinek poprowadzono do warzelni oddzielną bocznicę kolejową. Fragment torów pozostawiono na pamiątkę przy placu Gdańskim. Obecnie w Ciechocinku produkuje się o wiele mniej soli.

Jest to najdawniejszy w Polsce czynny do dzisiaj zakład przemysłowy oraz największa w Europie czynna fabryka o technologii przedindustrialnej. Zespół tężniowo-warzelniany to unikat w skali światowej.

Od kilku lat w nieużywanej części Fabryki Soli im. Konstantego Leona Wolickiego mieści się Muzeum Warzelnictwa i Lecznictwa Uzdrowiskowego, w którym znajduje się wiele eksponatów związanych z produkcją soli i działalnością uzdrowiskową Ciechocinka. Dużą atrakcją są stare wanny i dawne aparaty do gimnastyki leczniczej z początku XX wieku. W nieużywanym podgrzewaczu organizowane są wystawy czasowe. Na terenie warzelni odbywają się różne imprezy, m. in. Święto Soli organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Ciechocinka we współpracy z Uzdrowiskiem Ciechocinek S.A.

Rozporządzeniem Prezydenta Polski z 22 listopada 2017 roku zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym w Ciechocinku został wpisany na listę Pomników Historii, czyli zabytków nieruchomych o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju.